تاريخ معاصر ايـران و آذربايـجان

مقدمه:

همانطور كه مي‌دانيد، نه تنها تاريخ آذربايجان باستان، مورد تحقيق و پژوهش دقيق قرار نگرفته‌است(البته به جز تحقيقات ارزنده مرحوم پروفسور زهتابي كه اخيراً منتشر شده‌است)، حتي در تاريخ معاصر آذربايجان هم نگاهي جدي و واقع‌بينانه نشده‌است. انگار شدت تعصب به فرهنگ و زباني واحد، و كينه‌توزي نسبت به اقوام و ملل ايرانِ چند قومي و چند مليتي، باعث پيشداوريهاي عجولانه، حتي در قرن معاصر شده‌است. آيا مي‌دانيد در كتاب درسي تاريخ معاصر ايران(سال سوم دبيرستان)، براي وقايع بسيار مهمي مثل آنچه كه از آنها با عناويني مانند غائله‌هاي آذربايجان و كردستان در دهة 1320 شمسي، تنها دو پاراگراف كوچك (و آنهم در بخش فقط براي مطالعه كتاب!)، اختصاص داده‌شده‌است؟

آيا چنين حوادثي كه بر معيشت، اقتصاد، فرهنگ، صنعت و ِ‌ ميليونها نفر از اهالي كل ايران آثار فراواني داشته‌اند، نمي‌تواند يكي از مهمترين دلايل شروع در محروميت نگاهداشتن آن مناطق در تمامي جهات و ابعاد باشد. مطالعه تاريخ براي تفريح و گذراندن وقت نيست. بايد از گذشته‌ها براي ساختن آينده‌اي بهتر درس آموخت.

 از اين پس دان‌اولدوزو، با نگاهي واقع‌بينانه به تاريخ معاصر ايران و آذربايجان، سعي دارد  گامي هر چند كوچك در اين زمينه بردارد. يقيناً نظريات خوانندگان و صاحبنظران ارجمند موجب هرچه پربارترشدن اين مبحث خواهدشد.

در بخش اول اين سري مباحث ابتدا به معرفي اين شخص مي‌پردازيم:«سيدجعفر پيشه‌وري». حتماً همه ايراني‌ها و بالاخص آذربايجاني‌ها نام او را شنيده‌اند، ولي بسياري دقيقاً او را نمي‌شناسند؛ آيا واقعاً، او يك شخص مزدور و جدايي‌خواه بود؟ با پيش‌فرض مزدور بودن او، آيا نبايد او را بشناسيم؟

 

(1)

مير جعفر،  فرزند جواد،  شهرت: جوادزادة خلخالي(پيشه‌وري)

 

در سال 1272ه.ش در قريه زيوه(زاويه سادات) از قراء خلخال آذربايجان متولد شده ودر سال 1284ه.ش به دليل ناامني حاصل از شرارت ايلات ياغي منطقه، همراه با خانواده، به آذربايجان شوروي رفته ودر اواسط سال 1296ه.ش در باكو تدريس و مطالعه مي كند. با شروع جنگ جهاني اول و وقوع انقلاب بلشويكي به ميدان سياست وارد شده ودر حكومت مساوات محمد امين رسول زاده فعاليت سياسي مي كند.ودر عين حال در جلسات حزب سوسيال دموكرات ايران در منطقه قفقاز فعالانه مشاركت مي كند، ودر سال 1297ه.ش در فرقه دموكرات ايران تشكيلات باكو عضو فعال مي شود ، همچنين در همان دوره روزنامه (آذربايجان جزء لاينفك ايران) ارگان حزب را اداره ومقاله مي نويسد.

در اواسط سال 1298ه.ش با معرفي محمد فتح اله زاده ، يوسف يعقوب و بهرام آقازاده وارد حزب عدالت مي شود.وسپس سر دبيري روزنامه حريت ارگان ،حزب عدالت را به عهده مي گيرد، واين وظيفه را تا آوريل سال 1920 (زمان به قدرت رسيدن بلشويك هادر آذر بايجان شوروي) بعلت تعقيب نيروهاي انگليسي در قفقاز ادامه مي دهد.

در سال 1298و1299ه.ش  با انتشار روزنامه حريت در كميته خارجي حزب عدالت فعاليت مي كند.(اين دوره مصادف با مبارزات حزب عدالت بر عليه ارتجاع داخلي وامپرياليستهاي خارجي به ويژه قرارداد منصور وثوق الدوله شدت مي بخشد وخواستار لغو اين قرارداد مي‌شود)

در خرداد سال 1299 نمايندگان حزب عدالت به سرپرستي پيشه وري به رشت رفته ودر مذاكره با ميرزاكوچك خان موفق به تشكيل جمهوري دموكراتيك گيلان مي شود، وپيشه وري به سمت وزير امور خارجه حكومت انقلابي منصوب مي شود. 

در سال 1299ه.ش همراه با يك هيا‎ْت 23 نفري به شهر انزلي رفته وحزب كمونيست را تشكيل مي دهد واولين كنگره حزب كمونيست ايران در آنجا گشايش مي يابد وپيشه وري به عضويت حزب كمونيست ايران پذيرفته مي شود.در تير ماه سال 1300 ه.ش پيشه وري در سومين كنگره حزب كمونيست ايران تشكيلات تبريز شركت مي كند، وسپس به تهران باز مي گرددودر حزب

كمونيست ايران به سمت دبير كميته مركزي انجام وظيفه مي كند وروزنامه حقيقت ارگان حزب را منتشر مي كند.

با به روي كار آمدن رضا خان و فشار پليس در سال 1301 روزنامه حقيقت توقيف مي گردد وبدين ترتيب پيشه وري به اصفهان رفته ودر آنجا نيز با فشار رضاخان مواجه مي شده و ناگزير فعاليتهاي مطبوعاتي حزب را به اورپا منتقل مي كند.در سال 1309 اعضاي مؤثر حزب كمونيست ايران از جمله پيشه وري دستگير وبه مدت 11 سال در زندان قصر زنداني مي شود.در سال 1319 ه.ش از زندان آزاد وبه كاشان تبعيد مي شود ودر 1320 ه.ش با اشغال ايران از طرف قواي روس و انگليسي وفرار رضاخان آزاد مي شود.و سپس به تهران آمده و به گروه سليمان محسن اسكندري كه از مؤسسين حزب توده بوده مي پيوندد ودر سال 1322 ه.ش اولين روزنامه آژير را منتشر مي كند.

پيشه وري در انتخابات دوره چهردهم مجلس از طرف حزب توده ايران از تبريز كانديد مي شود، وبا كسب 15780 راي از طرف مردم در 22 تير ماه سال 1322 ، مجلس با 50 راي مخالف اعتبار نامه پيشه وري را رد مي كند.(فشار رژيم)

به دنبال اين ماجرا در اولين فرقه دموكرات آذر بايجان به سمت صدر فرقه انتخاب وماجراي 21 آذر سال 1324 ه.ش را مي آفريند(تشكيل حكومت خود مختار) و سپس مجلس ملي آذربايجان او را به وزيري حكومت فرقه تعيين مي كند.

 

ادامه دارد

(در شماره بعدي دليل وچكونگي تشكيل حكومت خود مختار مورد بحث قرار خواهد گرفت)

شهروز ميرزا عليزاده

 

Ana Sehife